Avrupa'da elektrik talebi kışın zirve yaptığı için, Büyük Hadron Çarpıştırıcısı (LHC) genellikle her yıl Aralık başından Mart sonuna kadar kapanır. Araştırmacılar bu süreyi gerekli bakım ve yükseltmeler için kullanır.
LHC, Dünya'nınkinden 160.000 kat daha büyük manyetik alanı ve Güneş'in merkezinden 100.000 kat daha sıcak olan parçacık çarpışmalarıyla gerçek bir teknoloji harikasıdır. Parçacık hızlandırıcısı için 2028'de başka bir büyük yükseltme planlanıyor: Yüksek Parlaklıklı LHC.
Yaklaşık dört aylık bir aradan sonra, Dünya’nın en yüksek enerjili parçacık hızlandırıcısı olan Büyük Hadron Çarpıştırıcısı (LHC) faaliyetlerine yeniden başlıyor. İnsanlık, Big Bang'den sonra saniyenin trilyonda birinin onda birinden beri Evren'de yaygın olmayan koşulları bir kez daha yeniden yaratabiliyor ve doğanın en derin ve en temel yasalarını inceleyebiliyor.
2012'de, bilim insanları LHC'yi kullanarak Higgs bozonunu keşfettiler. Higgs bozonu, atomaltı parçacıklara kütle veren Higgs alanı adı verilen bir enerji alanının deneysel imzasıdır. 1964'te tahmin edildi ve kuantumun bu yakalanması zor parçacığını tespit edebilecek teknolojiyi geliştirmek neredeyse yarım yüzyıl sürdü.
Aradan geçen on yılda, araştırmacılar tesisi daha önce mümkün olmayan koşullar altında doğa kanunlarını incelemek için kullandılar ve sonuçta 3.000'den fazla bilimsel makale ortaya çıktı. 2023 yılında bilim insanlarının analiz etmeleri gereken toplam veri miktarını %20 ila %30 oranında artırmaları bekleniyor.
LHC, yerin yaklaşık 100 metre (320 fit) altında bulunan bir tünelde yer almaktadır. Tünel, yaklaşık 3 metre (10 fit) genişliğinde ve yaklaşık 27 km (16,5 mil) uzunluğunda dairesel bir yol izler. Tünelde, bilim insanları kabaca 8 Tesla'lık, yani Dünya'nınkinden yaklaşık 160.000 kat daha güçlü manyetik alanlar oluşturan 1.232 çok güçlü mıknatıs yerleştirdiler.
Bu proton ışınları, ışık hızından %99,999999 gibi şaşırtıcı bir hızla zıt yönlerde hareket eder. Bu hızda, halkayı saniyede yaklaşık 11.000 kez çevrelerler. Bunun yerine ekvator etrafında seyahat ediyor olsalardı, Dünya'yı saniyede 7,5 kez çevrelerlerdi. Bu ışınlar daha sonra, en büyüğü yedi katlı bir bina kadar uzun olan birkaç büyük dedektörün içinde çarpışmak üzere yapılır.
Çarpışmalar saniyede yaklaşık bir milyar kez meydana gelirler ve çok yüksek sıcaklıklar üretirler. Güneş'in merkezinden yaklaşık 100.000 kat daha sıcak veya görülebilecek kadar şiddetli bir yıldızın patlaması olan bir süpernovanın merkezinden on kat daha sıcak. Kulağa korkutucu gelse de, her çarpışma aslında çok küçük bir ölçekte, bir atomun boyutundan daha küçük ölçekte gerçekleşir. Bu nedenle ekipman zarar görmez.
Operasyonların yeniden başlamasıyla birlikte, bilim insanları tamamen yeni bir şey keşfetmeye özel ilgi duyarak doğa kanunlarını incelemeye devam edecekler. Ek olarak, Higgs bozonunun nispeten yeni gözlemlenmesi nedeniyle, araştırmacılar parçacığın özelliklerini araştırmaya devam ediyor. Şimdiye kadar Higgs bozonunu içeren tüm ölçümler şu anda kabul edilen teoriyle aynı fikirde olsa da, bilim insanları teoride hala bazı sürprizler olduğu konusunda umutlular.
Tesadüfen, araştırmacılar, en ilginç çarpışmaları, özellikle de bir keşfe yol açma şansı en yüksek olanları seçmek için bir mekanizma olarak yapay zekayı (AI) kullanma becerisini geliştiriyorlar.
Parçacık fizikçileri, verileri analiz etmeye yardımcı olmak için uzun süredir sinir ağlarını kullansa da, malzemelerdeki ve tekniklerdeki gelişmeler, algoritmaları dedektörü çalıştıran elektronik aksamlara taşımalarına olanak tanıyor. Bu gelişmenin, dedektörün yeteneklerini büyük ölçüde geliştirmesi bekleniyor.
LHC'nin "Yüksek Parlaklıklı LHC" olarak adlandırılan çok daha gelişmiş bir versiyonu 2028'de kullanıma sunulacaktır. Yükseltilmiş hızlandırıcı, araştırmacıların şu anda analiz edilenden en az on kat daha fazla veri kaydetmesini sağlayacak.
Kaynak: https://bigthink.com/hard-science/lhc-emerges-hibernation
Comments